Расійска-ўкраінская вайна кожныя пару месяцаў прымае новыя абароты. Тактыка расійскіх войскаў апошнім часам – абстрэлы крытычнай інфраструктуры, нанясенне шкоды сістэме электра- і водазабеспячэння. У выніку мільёны людзей застаюцца без базавых камунікацый. CityDog.io даведаўся ва ўкраінскіх беларусаў, як яны выжываюць у экстрэмальных умовах.
«Тут не выпадае скардзіцца: гэта неабходныя меры, цяпер ёсць безліч людзей, якім нашмат горш»
Арына Коршунава
беларуска, журналістка выдання, прызнанага ўладамі Беларусі экстрэмісцкім фарміраваннем
Арына Коршунава – беларуска, журналістка выдання, прызнанага ўладамі Беларусі экстрэмісцкім фарміраваннем, апынулася ва Украіне праз палітычны пераслед: пасля затрымання КДБ у 2021 годзе вырашыла, што не хоча знаходзіцца ў турме, і пераехала ва Украіну.
– Калі пачалася вайна, я не з’ехала, бо Украіна мне ўжо падаравала плюс-мінус адчуванне дому. Было вялікае пачуццё несправядлівасці, што на яе напалі, і жаданне дапамагчы чым магчыма ў такой сітуацыі. Рэжым Лукашэнкі сумесна з рэжымам Пуціна забралі ў мяне першы дом, не хацелася дазволіць ім забраць у мяне другі дом.
– Там, дзе вы жывяце, таксама ўсё кепска з электрычнасцю?
– Я жыву на захадзе, у Івана-Франкоўску: горад у адноснай бяспецы; я б сказала, што гэта ўвогуле адно з самых бяспечных месцаў тут.
Аднак пасля разбурэння Крымскага моста сапраўды пачаліся маштабныя атакі, у тым ліку і па Івана-Франкоўску. Пасля гэтага пачаліся планавыя адключэнні святла. Спачатку мой дом яны ніяк не закранулі. Часам проста не працавалі нейкія ўстановы ў горадзе.
Але пазней выключэнні дайшлі і да нас. Апошні тыдзень быў бадай самым цяжкім за апошні час – святла амаль не было.
– Як уладкоўваеце свой побыт?
– Самае галоўнае, што спачатку вельмі дапамагала: адключэнні былі з графікамі. То бок увечары даецца графік на наступны дзень, ты ўжо разлічваеш свой побыт, калі можаш папрацаваць, калі трэба ўсё зарадзіць, калі можаш памыцца і г.д.
У нас гарачая вада ідзе праз бойлер, ацяпленне таксама, таму гэта ўсё знікае разам з электрычнасцю.
Спачатку мы падладжваліся пад графікі. Але калі пачаліся аварыйныя адключэнні, то было немагчыма зразумець, калі будзе электрычнасць, а калі не. Мы набылі акумулятар, нятанны – больш за 300 долараў, але яго хапала на некалькі разоў падзарадзіць ноўтбукі. Бо самае галоўнае – не згубіць працу, каб былі грошы выжываць далей.
Наш сябар жыве ў суседнім раёне, таму графікі адключэння розныя. Мы стэлефаноўваліся, дамаўляліся і прыходзілі адзін да аднаго ў госці.
Варта быць гатовымі, што не заўжды святло ёсць і па графіку. Але ж зразумела, што тут не выпадае скардзіцца: гэта неабходныя меры, цяпер ёсць безліч людзей, якім нашмат горш. Але ты сябе адчуваеш бездапаможным у такой сітуацыі, даволі дэпрэсіўны стан, што не можаш нічога з гэтым зрабіць.
Пачаліся праблемы ў самых дробных, здавалася б, рэчах: напрыклад, немагчыма папраць адзенне, бо апошнім тыднем святло давалі чатыры гадзіны на дзень, але з перарывамі.
Не працуе лядоўня. Цяпер яшчэ не настолькі холадна на вуліцы, каб захоўваць ежу на балконе.
Каб у кватэры не было холадна, даводзіцца ўключаць газавыя канфоркі, але праз іх вельмі хутка выгарае чыстае паветра, і робіцца цяжка дыхаць.
Вельмі хутка раскупаюць свечкі, цяжка знайсці іх у крамах. Ты ніколі не ўпэўнены, што зможаш трапіць у банк, банкамат, каб зняць ці памяняць грошы, тое самае з крамамі.
– Якія ў вас планы?
– Я не збіраюся з’язджаць з Украіны, гэта прынцыповы момант: чым горш робіцца, тым больш расце адчайнае жаданне весела правесці гэты час на злосць ворагу, намагацца ўзяць ад гэтых абставінаў максімум, напрыклад прачытаць усе кніжкі, якія ёсць, пакуль няма інтэрнэту.
Але ёсць думка пераехаць у Кіеў, бо, па маіх адчуваннях, сувязь і святло хутчэй аднаўляюць менавіта ў цэнтры сталіцы. Таму ў бліжэйшы час пераедзем туды.
– Ты шмат гадоў жыла ў Мінску, як табе досвед захаду Украіны, наколькі адрозніваецца атмасфера?
– У Івана-Франкоўску я пражыла дзевяць месяцаў, вельмі яго палюбіла. Ён вельмі камфортны ў параўнанні з Кіевам. Тут вельмі моцны акцэнт на рэлігіі і на гісторыі – тое, чаго ў Мінску не сустрэнеш, ды ўвогуле па гарадах Беларусі.
Вельмі шмат цэркваў, рэлігійныя людзі. У назвах вуліц вельмі дакладна чытаецца гісторыя і горада, і краіны, шмат мерапрыемстваў, нягледзячы на вайну. Гэта тое, што хочацца бачыць у новай Беларусі неўзабаве.
Побач горы, вельмі шмат устаноў са смачнай ежай, тут квітнее малы бізнес, што ў Мінску не адчуваецца. Для жыцця гэта вельмі камфортны горад, але, на жаль, давядзецца з’язджаць праз вельмі цяжкі стан з камунікацыямі.
«Я не ведаю нейкай іншай краіны, якая б была настолькі да нас блізкай»
Яна
Яна ў 2020 годзе выходзіла на пратэстныя маршы, дзяўчыне кінулі пад ногі светлашумавую гранату – у выніку яна атрымала цяжкія траўмы, ёй давялося з’ехаць ва Украіну. Па сённяшні дзень жыве ў Кіеве, удзельнічае ў валанцёрскай дзейнасці:
– Мне вельмі пашанцавала: я жыву ў цэнтры, у мяне за гэты час ні разу не адключалі электрычнасць. Толькі вось пасля апошніх бамбёжак пачаліся перабоі з вадой, але даволі хутка гэта рамантуюць. Батарэі сталі халаднейшымі, але пакуль працуюць. Таксама складанасці з мабільным інтэрнэтам.
Калі ёсць адключэнні святла па раёнах, робіцца вельмі вялікая нагрузка на сетку, і перастае працаваць сувязь, хаця дома Wi-Fi ёсць.
Непрыемна, калі нейкія ўстановы ці крамы закрываюцца праз гэта, а такое бывае. Я працую ў ІТ, у нас ёсць каворкінг, там часта няма электрычнасці, нават графік адключэння не працуе апошнім часам. Купілі генератар, але яго не хапае: памяшканне цёмнае, працуем пры свечках, вады таксама няма – праблема банальна ў прыбіральню схадзіць.
– Давялося за апошні час змяніць звычкі, ад нечага адмовіцца?
– Як толькі чую, што пачынаецца паветраная трывога, – бягу ў душ, стаўлю тэлефоны і ўсю тэхніку на зарадку. Нядаўна ехала да знаёмых у госці і не змагла знайсці іх дом, бо без сувязі не прагружалася карта.
– Чаму ты застаешся тут – нягледзячы на вайну і праблемы з камунікацыямі, што трымае?
– Любоў. Калі я пераехала з Беларусі, украінскія дактары паставілі мяне на ногі абсалютна бясплатна – займаліся пластыкай маіх ног. Гэта ўсё рабілася на ініцыятыве дапамогі беларусам.
Я не ведаю нейкай іншай краіны, якая б была настолькі да нас блізкай і па мове, і па побыце. Па ментальнасці мы, канешне, розныя, але ўкраінцы мне вельмі імпануюць у гэтым сэнсе. Зразумела, што ў Расію не паедзеш – нават і да вайны, – бо там сітуацыя не лепшая за нашу. А ва Украіне свабодна, бяспечна і можна дыхаць на поўныя грудзі, нават цяпер.
У нейкі момант, калі мне зноў прапанавалі пераязджаць, я зразумела, што ўцякаць яшчэ раз я больш не магу – не вывезу маральна. Я не збіраюся ў другі раз губляць свой дом. Хачу быць з людзьмі, якія мне дапамаглі, пакуль мне было кепска.
– Наколькі ўдаецца жыць поўным жыццём?
– Я гуляю з сябрамі шмат, ходзім па розных кавярнях. Я рэдка бачу ўстановы, якія зусім не працуюць. Цяпер стала нават больш рамантычна, бо часта даводзіцца сядзець пры свечках.
Вайна ідзе ўжо дзясяты месяц – ты прывыкаеш пакрысе. Узровень небяспекі, які для звычайных людзей «не норма», для нас ужо робіцца штодзённым і прымальным.
У кастрычніку было вельмі шмат выбухаў побач, гэта непрыемна. Арганізм рэагуе на гэта спецыфічна: пастаянна хочацца спаць.
– У цябе беларускі пашпарт, гаворыш ты ў асноўным па-руску… Ці бываюць праблемы ў сувязі з гэтым?
– Так, яны бываюць і цяпер. Я магу размаўляць па-ўкраінску, бо вывучаю яе, ды і раней крыху ведала. Але часам бывае складана размаўляць вольна, патрэбен нейкі час, каб сканцэнтравацца.
Я нядаўна ездзіла да сяброў на захад Украіны. Там ехала ў таксі і на аўтамаце сказала «здрасте», кіроўца так паглядзеў, што я зразумела, што варта працягваць па-ўкраінску.
Тады ён палагаднеў, але сказаў, што лепей мне размаўляць на ўкраінскай мове, дадаў, што ў мяне даволі нізкі рэйтынг пасажыра ў праграме таксі: 4,6. А я памятаю, што ў мяне быў 4,9 у Кіеве. Аказваецца, мне знізілі рэйцінг таксісты на захадзе за рускую мову. У Кіеве такога няма, тут шмат людзей гаворыць па-руску.
З беларускім пашпартам, канешне, камфорту тут мала, пастаянна хвалююся з гэтай нагоды.
– Калі параўнаць жыццё ў Мінску і ў Кіеве…
– Я б сказала, што па адчуваннях прыкладна адно і тое ж. У Мінску страшна было праз тое, што я ўдзельнічала ў пратэстах і ведала, што сілавікі таксама пра гэта ведаюць і могуць прыйсці ў любы момант да мяне ці я проста магу не вярнуцца дадому, проста ідучы па вуліцы.
Тут жа мне страшна праз пашпарт. Калі трапяцца не зусім адэкватныя супрацоўнікі паліцыі, пачнуць чапляцца за грамадзянства ці нацыянальнасць, могуць быць сур’ёзныя праблемы. Раней Украіна была абсалютна бяспечным месцам, а цяпер часта трэба шмат чаго тлумачыць.
– Які настрой, чаканні?
– Настрой баявы. Усё, што магло пайсці не так, ужо пайшло. Не ведаю, што яшчэ можа здарыцца… Толькі калі ядзерная бомба. Але і гэта ўжо, калі шчыра, не пужае.
«Пакуль гэта ўсё ў фармаце гульні – страху няма»
Таццяна Дабрыян
Таццяна Дабрыян жыве ў Кіеве з 2014 года разам з мужам і 4-гадовым сынам Львом.
– Першае адчувальнае адключэнне ў нас было 31 кастрычніка, тады ў нас упершыню не было святла дванаццаць з паловай гадзін. Мы рыхтаваліся да адключэнняў, але ж не думалі, што гэта будзе настолькі маштабна. Я паспела напярэдадні закупіць свечы, а больш нічога і не было. Тады мы зразумелі, што трэба падрыхтавацца да такога ўжо нармальна.
Потым мы неяк хутка ўцягнуліся. Дзесьці за дні тры да нас прыехала газавая гарэлка – беларусы ў Польшчы дапамаглі праз валанцёраў, бо ва Украіне яны ўжо былі ў дэфіцыце. Муж прывёз з офіса бесперабойнік, які трымае зарад да пяці гадзін і якога хапае для працы Wi-Fi, бо наша праца завязана на інтэрнэце. Муж яшчэ можа ездзіць у офіс, калі там няма адключэнняў. А я пастаянна дома, таму трэба неяк падстройвацца. А як толькі адключаюць святло, кавярні з генератарамі ў нас побач адразу запоўнены, месцаў няма.
Нават блэкаўт мы перажылі адносна спакойна, проста чакалі. Горш за ўсё было застацца без сувязі. У кватэрах пакуль яшчэ цёпла, бо на вуліцы не вельмі пахаладала.
– Раскажыце крыху пра графікі: колькі звычайна трываюць адключэнні?
– У апошні час у нас практыкавалі адключэнні тры праз тры: тры гадзіны святло ёсць, тры гадзіны няма. Вада ёсць практычна пастаянна, знікла толькі падчас апошняга блэкаўту амаль на суткі.
24 лістапада наш ЖК быў без электрычнасці 36 гадзін, пакуль гэта найбольшы прамежак. З планавых адключэнняў самы доўгі тэрмін быў каля пяці гадзін.
Мы, дарослыя, можам харчавацца ўмоўным сухпайком, а дзіцёнку ж трэба гатаваць, хоць нешта цёплае даваць. Нічога, калі бялізна не папраецца, калі праца не зробіцца – таксама. Я працую ва ўкраінскай кампаніі, усе ў аднолькавых умовах, таму ставяцца з разуменнем. А вось з ежай першы час было складана.
– Гатуеце тое ж самае ці нейк змянілі рацыён у сувязі з гэтым усім?
– Закупілі ўсялякія кашкі, якія можна запарваць проста кіпнем, закупілі дамоў паболей хлебцаў, сушак. Так, канешне, рацыён змяніўся: дома стала больш ежы, якая захоўваецца доўга. Бо пасля блэкаўту мы проста выкінулі ўсю лядоўню.
Ужо тры тыдні пастаянна ходзім пешкі на 11-ы паверх. Сын палюбіў хадзіць па лесвіцы, бо адключэнні бываюць не па графіку; каб не захраснуць у ліфце, амаль ніхто ім не карыстаецца.
Мы скінуліся пад’ездам і паставілі ў кожным ліфце вялікія боксы на выпадак захрасання: там печыва, вадзічка, памперсы, вільготныя сурвэткі на выпадак, калі нехта захрасне, каб можна было седзячы там перачакаць, бо службы не едуць падчас адключэнняў.
– Дзіцё як перажывае?
– Ведаеце, вельмі хутка ён прывык хадзіць пешкі па лесвіцы. Пастаянна правярае выключальнікі, ці далі святло. У цэлым у нас дома шмат ліхтарыкаў, ён гуляецца з імі. Таксама ёсць рытуал: калі ўключаюць святло, менавіта малы задувае ўсе свечкі ў кватэры. Пакуль гэта ўсё ў фармаце гульні, страху няма. Мы пасля блэкаўту ляглі спаць, а ў 2 гадзіны ночы загарэлася ўсё святло, уключылася ўся тэхніка, бо забыліся перавесці ў рэжым off, – вось тады Леў крыху спужаўся.
Садок у нас у суседнім доме, выхавацелі падладжваюцца як могуць. Адзінае што, скарацілі працоўны дзень. Калі святла няма, яны працуюць не да сёмай, а да чацвёртай. Я ўвогуле дзіўлюся, як яны без святла дзяцей там займаюць, але ўсё добра. У садзік наш ходзіць з задавальненнем.
– А ў плане сэрвісаў ці ёсць перабоі?
– Я нядаўна хадзіла на манікюр, і так атрымалася, што не магла запісацца на час, калі па графіку будзе святло. Спытала, ці ёсць магчымасць у іншы час. Па выніку манікюр праходзіў даўжэй хвілін на 15, майстры працуюць з лямпамі на галаве, як шахцёры. Толькі вось у памяшканні холадна.
Каб трэба было ў нечым сабе адмаўляць, то такога няма. Я займаюся ў спартовай залі, яны на генератарах працуюць з лістапада. Паверх з трэнажорамі не завязаны на электрыцы. Ведаю, што многія спартыўныя студыі працуюць нават на свечках, музыку ўключаюць з тэлефонаў.
У нас ёсць запасны план: калі святла не будзе цэлымі суткамі, то мы з малым дзіцём не вывязем – падаліся на гуманітарную польскую візу. Але гэта самы крайні выпадак, пакуль усё ў межах цярпімага.
Перадрук матэрыялаў CityDog.io магчымы толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі. Падрабязнаці тут.
Фота: архіў герояў.