«На самой справе Шэрлак Холмс – фрык і скандальны чувак». Каманда перакладчыкаў хоча выдаць Холмса па-беларуску

«Усе смяяліся, што мы далЁка пойдзем з часопісам, які назвалі “Проходимец”»

Мы сустракаемся з чатырма перакладчыкамі ў офісе беларускага ПЭН-цэнтру. Гэта далёка не ўся каманда, якая рыхтуе пераклад Шэрлака Холмса, але тут сабраўся асноўны касцяк – Ганна, Кацярына, Алена і Уладзь. «Абавязкова пазначце, што хлопчык “тоже интересуется”», – смяецца Уладзь, а мы пачынаем распытваць, чаму выпускнікі беларускага філфака пачалі ў свабодны час перакладаць Дойла на беларускую, а потым захацелі надрукаваць кнігу.

– На самой справе мы пазнаёміліся ў перакладчыцкай майстэрні, – пачынае Ганна, – і ў нейкі момант вырашылі, што жадаем, каб перакладаў на беларускую мову было шалёна многа і ўсе пачалі чытаць класіку па-беларуску. Тады было зразумела, што друкавацца нам няма дзе, і мы вырашылі стварыць інтэрнет-праект, дзе будзе ўсё пра сусветную літаратуру: навіны, артыкулы, біяграфіі пісьменнікаў і іх творы.

Менавіта так у 2009 годзе і з’явіўся інтэрнет-часопіс “ПрайдзіСвет”.

– Тады яшчэ ўсе смяяліся, што мы далёка пойдзем з часопісам, які назвалі “Проходимец”.

З тых часоў каманда перакладчыкаў выдала ўжо 15 нумароў:

– Нумар – гэта івэнт, калі мы выкладваем на сайт пераклады, аб’яднаныя тэмай, з вокладкай і зместам. Карацей, гэта сапраўдны часопіс у электронным выглядзе. Зразумела, усё гэта адбываецца так менавіта таму, што, каб выдаваць сапраўдны часопіс, патрэбны грошы, а дзе іх браць – зусім не ясна. Але нумары ў нас самыя розныя: мадэрнізм, готыка, жаночы нумар, дзіцячы нумар – усё гэта застаецца на сайце і паступова ператвараецца ў глабальную бібліятэку, дзе зараз ужо каля 300 аўтараў.

– І там далёка не толькі пераклады з ангельскай, – дадае Уладзь, – ёсць пераклады са старажытнагрэцкай, лацінскай, афрыкаанс, хіндзі, японскай і гэтак далей. І людзі, якія могуць перакладаць з усіх гэтых моў на беларускую, існуюць і робяць гэта не абы як, а якасна і па-мастацку. Усё гэта існуе, хаця так – гэта і ёсць сапраўдны андэграўнд.

У нейкі момант перакладчыкі вырашылі, што трэба спрабаваць усё ж такі выдаць папяровую кнігу. Першая выйшла ў 2011 годзе – гэта быў зборнік апавяданняў Эдгара По. Потым выпусцілі зборнік містычных апавяданняў і зборнік дэтэктыўных апавяданняў, а затым і кніжку з апавяданнямі пра Шэрлака Холмса.

«У нас пачалася сур’ёзная хвароба – гігантаманія»

– І вось калі мы выдалі Шэрлака Холмса, у нас пачалася сур’ёзная хвароба – гігантаманія, – смяецца Ганна. – Мы падлічылі, што ўсяго 9 такіх кніжак – і мы выдадзем па-беларуску ўсе апавяданні пра Шэрлака Холмса, якія ўвогуле былі напісаны. Засталося выдаць усяго толькі 8 кніг, а гэта такая дробязь! – іранізуе Ганна.

Выдаваць кнігі ў Беларусі шалёна дорага, таму на гэты раз каманда перакладчыкаў звярнулася да краўдфандынгавай платформы “Талака”, дзе зараз збірае грошы на выданне наступнай кнігі пра Шэрлака Холмса.

– Бывае так, што шчасціць, і можна знайсці грошы на кнігу, а бывае, што не, – тлумачыць  Уладзь. – Да таго ж мы перакладчыкі, якія ніколі нічога не атрымліваюць, нам хаця б на друк знайсці грошы!

– Шчыра кажучы, я спрабавала нават пісаць у дзяржаўнае выдавецтва, – дадае Ганна. – Але мне ніхто не адказаў. Мне падаецца, што класіка на мову дзяржавы павінна перакладацца за дзяржаўныя грошы, але ў нас на гэта спадзявацца не варта, таму мы спрабуем знайсці ўсе магчымыя спосабы, каб хоць штосьці зрабіць.

– Мы ж аптымісты, – кажа Уладзь. – Калі аднойчы выдавецтва захоча выдаць гэту кнігу накладам у 5 тысяч, а не 500 асобнікаў, як у нас, то ўсё ўжо будзе гатова.

На наша пытанне, як гэта – перакладаць такога моднага апошнім часам Холмса, усе чацвёра адказваюць, што падчас перакладу паглядзелі на знакамітага героя іншымі вачыма:

– Часам з’яўляюцца каментары, маўляў, навошта вы наогул гэта перакладаеце. У лепшым выпадку такія людзі пытаюць: навошта вы перакладаеце, калі ёсць рускі пераклад, у горшым – калі ёсць такая класная экранізацыя з Ліванавым, – смяецца Кацярына. – Наогул, пытанне, навошта перакладаць класіку на беларускую, не варта нават закранаць, бо гэта пытанне найніжэйшага парога IQ – недзе дзесь каля мартышкі. З такім жа поспехам можна пытаць, навошта наогул перакладаць. Кажуць, што класіка павінна перакладацца наноў у кожным новым пакаленні, бо кожнаe новае пакаленне перакладчыкаў заўважае тое, што важна і актуальна ў свoй час.

«Тыя, хто вырас на Ліванаве ў якасці Холмса, атрымалі пэўны шок»

– Рускі пераклад някепскі, але ён проста састарэў, – тлумачыць Ганна. – Калі я перачытала кнігу ўжо зараз, то вельмі здзівілася, бо ў дзяцінстве глядзела экранізацыю з Ліванавым і ўяўляла Холмса такім добрапрыстойным джэнтэльменам. Але на самой справе ў арыгінале ён зусім не такі: напрыклад, у апавяданні «Скандал у Багеміі» Холмс адмаўляецца паціснуць руку каралю – у той час гэта быў вельмі экстравагантны ўчынак. І з гэтага пункту гледжання Камбербэтч бліжэй да сапраўднага класічнага Холмса, чым Ліванаў. Тое, як Холмс выглядае ў кнізе, робіць яго вельмі скандальным чуваком у вачах чалавека віктарыянскай Англіі. І тое, што зрабілі ў фільмах Гая Рычы і серыяле BBC, – гэта правільна, бо яны зрабілі перанос уяўлення, то бок зразумелі, што Холмс у тыя часы быў фрыкам, і паказалі нам фрыка. Таму людзі, якія выраслі на Ліванаве ў якасці Холмса, атрымалі пэўны шок.

– У савецкай школы пераклада адным з асноўных прынцыпаў было ўсё згладжваць, – расказваюць наперабой перакладчыкі. – Рабіць тэкст гладзенька, правільна і літаратурна. А яшчэ некаторыя рэчы савецкія перакладчыкі не маглі прыўнесці па зразумелых прычынах: напрыклад, таму што гугла тады не было. Вось у рускім перакладзе місіс Хадсан гатуе Шэрлаку curry chicken. Вядома, у рускім перакладзе яна гатуе курыцу са спецыямі – і нельга ў гэтым абвінавачваць перакладчыка, бо ён палічыў, што большасць грамадзян Саюза ніколі не зразумее, што такое курыца кары, і пераклаў абцякальна. Карацей, пашкадаваў чытача. Але ж мы жывем у XXI стагоддзі, і ў нас няма падстаў шкадаваць чытача. Тым больш, многія рэаліі віктарыянскай Англіі якраз дайшлі да нас, то бок сталі значна больш вядомымі.

– А яшчэ ў кнізе Холмс баксіруе, – дадае Ганна. – Ў савецкім уяўленні бокс – гэта такі джэнтльменскі спорт, але Дойл падкрэсліваў, што Холмс займаўся падпольнымі баямі, то бок фактычна хадзіў у байцоўскі клуб, бо ён на самой справе хадзіў у парты і біўся з матросамі – рабіў тое, што для джэнтльмена яго часоў было абсалютна непрымальна.

– Наогул, калі я глядзела экранізацыю Рычы, шмат якія дэталі падаваліся мне прыдумкамі рэжысёра, але калі я перачытала Холмса, то зразумела, што Гай Рычы проста вельмі ўважліва чытаў арыгінал!

Выданне кніжкі каманда перакладчыкаў спадзяецца зрабіць да канца года. Дапамагчы здзейсніць ініцыятыву можна тут. Тыя, хто ахвяруе 300 000 руб., адразу атрымаюць кніжку, па жаданні з аўтографамі перакладчыкаў і з копіяй аўтографа Дойла – ён верыў у духаў і спірытызм, так што вярнуцца, каб падпісаць кнігу, было б вельмі ў яго стылі.