Дзень 3 сакавіка 1067 года, калі адбылася бітва на Нямізе, воляй гісторыі стаў афіцыйным днём нараджэння Менска. Але ў нашага горада ёсць і неафіцыйныя, малавядомыя факты, звязаныя з ягонымі народзінамі. CityDog.by знайшоў толькі некаторыя з іх – самыя дзіўныя і містычныя.
Паводле «Аповесці мінулых часоў», 3 сакавіка 1067 года кіеўскія Яраславічы мелі ўзброены канфлікт з палачанінам Усяславам Чарадзеем акурат на Нямізе, што ў Менску. Усяслава разбілі – гэта кепская навіна. Добрая навіна: упершыню ўзгадалі Менск. Ці не тады? Ці не Менск? Не Менск, а Няміза? Гісторыкі ўжо больш за стагоддзе не могуць разгадаць адну амаль незаўважную, але таямнічую загадку. Чаму ў летапісе напісана, што ўвесну 1067 года Яраславічы спачатку пайшлі на Менск, усё там разбурылі, а пасля рынуліся «к Немизе»? Не да Свіслачы, якая і ў тыя часы была буйной менскай ракой. І не «на Немизу», як тады казалі пра рэчкі. Найбольш радыкальныя гісторыкі лічаць: старажытны Менск стаяў дзесьці за 15 км ад сучаснага цэнтра сталіцы. Там Яраславічы і пашчыравалі першы раз. А пасля пайшлі да Немізы, горада, што стаяў у раёне аднайменнай станцыі метро.
Меркаваная «радзіма» Менска – Гарадзішча, якое знаходзіцца за 8 км ад МКАД (выезд па вул.Громава ў бок Азярца). Там жа ўбачыце і ручай Дунай, прыток Менкі. У адным (усяго толькі, але…) спісе старажытных гарадоў Менск і Няміза ўзгадваюцца побач, як розныя населеныя пункты. З няхітрых маніпуляцый вынікае, што Менск на цяпершнім месцы – гэта абноўлены горад Няміза? Але як і калі Менск з сучаснага Гарадзішча перабраўся ў раён Нямігі? Загадка, якая дагэтуль неразгаданая…
Трэцяя гравюра – легендарная бітва на Нямізе ў ілюстрацыях Радзівілаўскага летапіса.
Вышэй справа – фотка помніка ў гонар бітвы на Нямізе, які да 1930-х стаяў каля дома 11а па вул. Мяснікова. Паводле гісторыкаў, бітва адбывалася ў раёне плошчы Францішка Багушэвіча і вул. Мяснікова (г.зн. раён Тэатра музкамедыі). Мінгарвыканкам у хуткім часе плануе аднавіць помнік у гонар бітвы на Нямізе.
У Менска не было нават замка? Параўнайце Мінск з Кіевам, Масквой, Вільняй ці Варшавай: у іх ёсць замкі, што стаяць на ўзгорках-замчышчах. Нашы экскурсаводы звычайна пачынаюць свае экскурсіі з нізіны Нямігі, побач з выхадам са станцыі метро. І дапытлівыя турысты (або цікаўныя мінчукі) часта задаюць пытанне: чаму менскае замчышча стаяла ў нізіне? Пра якую абарону і бяспеку ідзе гаворка, калі «замак» можна было захапіць за пару гадзін – зверху ўніз?
Менскае замчышча сапраўды стаяла на тым месцы, дзе зараз ўваход на станцыю «Няміга» і будынак былых «Трудовых резервов» (пр-т Пераможцаў, 2). І побач з мостам гэта месца сапраўды ўспрымаецца як нізіна. Тут было замчышча? Што за трызненне! Гэта не трызненне, а гісторыя: 60 гадоў таму мінскія ўлады зраўнялі замчышча – здаравенны курган – з зямлёй. Старажылы ўзгадваюць, што замчышча было высокае, пад 10 метраў. А калі прыплюсаваць вышыню сцен менскага замка – 15-20 метраў – сэрца нашай сталіцы шмат стагоддзяў ахоўвалася як мае быць.
Замчышчу было больш за 1 000 год, калі ў 1956 годзе тут правялі раскопкі, а пасля зраўнялі з зямлёй: трэба было будаваць Паркавую магістраль (зараз пр-т Пераможцаў). Мінчанка Ксенія Хачатранц узгадвае: «В 1956 году 19-летний Ося Зборовский (теперь Иосиф Абрамович) привел меня к тому, что раскопали на месте Замчища и что потом было идентифицировано как деревянные оборонные сооружения. Я по молодости лет была абсолютно необразованной — ни в археологии вообще, ни в истории Минска конкретно не понимала ничего. Но Ося, говоря, что все эти чудом сохранившиеся мостовые и срубы завтра исчезнут (именно на этом месте решили срочно возвести спортзал «Трудовых резервов»), едва сдерживал слезы. Он участвовал в раскопках, он был минчанином не в первом поколении. Это историю его города убивали на его глазах, и ни законы, ни протесты повлиять ни на что не могли. А впереди еще была прокладка Парковой магистрали, строительство метро. Сегодня, понимая немного больше, чем в 1956-м, я тоже готова плакать».
Няміга – гэта прывід душы Менска Рака Няміга, як вядома, працякала там, дзе зараз аднайменны гандлёвы дом. Упадала ў Свіслач з боку станцыі метро і бліжэй да гатэлю «Юбілейны». Так і ахоўвалася замчышча з аднаго боку Свіслаччу, а з двух – Нямігай. Фактычна, старажытны Менск быў рачным горадам-портам. Але да сярэдзіны 19 стагоддзя Няміга абмялела, а ў 1920-30-х гадах яе «закавалі» ў трубу-калектар. Яно быццам і правільна: менчукі здавён скардзіліся на гэтую рэчку-смярдзючку, якая да таго ж пастаянна затапляла ўвесь раён.
Але некаторыя містыкі лічаць: калі Свіслач – сэрца Мінска, то схаваная Няміга – гэта душа горада, якой нібыта няма, але якая стала нагадвае пра сябе. Чаму Няміга ніяк не суцішыцца? Усё проста: з балцкай Nemiga перакладаецца як «якая не спіць; з заўжды расплюшчанымі вачыма». Мо дарэмна мы лічым, што скарылі Нямігу і яна памерла? Мо недарма яна штогод спрабуе выбрацца на волю і нагадвае нам пра сябе? А фактычна нагадвае пра страчаны горад – ці то Мінск, ці то Менск, ці то Нямізу.
|
