25 траўня 1992 года ў Беларусі афіцыйна з’явілася першая нацыянальная валюта. З гэтага часу яна перажыла тры дэнамінацыі, згубіўшыя агулам восем нулёў (і абясцэнілася ў 100 мільёнаў разоў). У памяці людзей ярка захаваліся выявы самых першых незалежных грошаў, ласкава празваныя «зайчыкамі». Ніжэй мы раскажам гісторыі пра некаторыя з купюр.
Якія грошы хацелі надрукаваць напачатку: рублі і талеры
Першыя прататыпы беларускіх грошай з выявамі нацыянальных дзеячоў забракавалі экс-камуністы, якія былі ў большасці ў Вярхоўным савеце РБ 12 склікання. Дэмакратычная апазіцыя прапанавала назваць беларускія грошы «талерамі», але прарасійская большасць настойвала на «рублях».
Вось як маглі выглядаць нашы грошы.
Трэба было друкаваць нешта нейтральнае, што задаволіць усіх. Напрыклад, звяроў
Мастак Канстанцін Хацяноўскі наўпрост змаляваў зараз класічных жывёлін з беларускіх купюр з энцыклапедыі «Звери и птицы нашей страны» (1957). Кніжка, з якой ішла перамалёўка, і сёння знаходзіцца ў архіве бібліятэкі імя Пушкіна на Залатой Горцы ў Мінску.
Адкуль з’явілася ідэя рабіць жывёльныя грошы?
Па сённяшні дзень няясна хто ў каго падгледзеў ідэю адлюстравання жывёльнага свету на грашах. Некаторыя кажуць, што яе пазычылі ў Нідэрландаў, натхніўшыся іх бекасамі і сланечнікамі на гульдэнах, некаторыя, што ўзорам стала даволі добрая з дызайнерскага пункту гледжання серыя першых літоўскіх грошай «вагноркі» (ад прозвішча прэм’ер-міністра Вагноруса), выпушчаная ў 1991 годзе.
Хтосьці сцвярджае, што канцэпт літоўскіх «вагнорак» быў узяты ў нас, але з-за замінак па распрацоўцы і выпуску нашыя грошы спазніліся на год.
Вавёрка, зайчык і бабры – пару цікавых фактаў
Цікава, што вавёркі ў нашай гісторыі ўжо былі самым малым плацёжным наміналам, праўда, у прамым сэнсэ. У безманетныя перыяды тысячу гадоў таму «вевярыца», то бок шкурка вавёркі, была самай малой плацёжнай адзінкай. Праўда, Хацяноўскі наўрад ці ўкладаў гэты ж сэнс.
Самую пазнавальную выяву зайца-бяляка можна было пабачыць не толькі ў энцыклапедыі, але і на паштовай марцы з серыі «Фаўна Беларусі» за 1960 год і на запалкавай этыкетцы пра Белавежскую пушчу за 1975 год.
Паколькі у краіне назіралася галапіруючая інфляцыя, грашовай наяўнасці проста не хапала. Таму, хаця і меркавалася выпусціць «зайчыкі» з 1 чэрвеня 1992 года, па сутнасці, хадзіць яны сталі з 25 мая. 1 разліковы білет «зайчыка» прыраўнялі да 10 рублёў. Такая мера дазволіла зняць дэфіцыт наяўных грошай.
Але ўжо ў жніўні 1994 года была праведзеная дэнамінацыя, і фактычны намінал беларускіх рублёў зраўняўся з заяўленай вартасцю банкнот.
Цікава, што менавіта бабры па беларускай міфалогіі лічыліся адказнымі за сямейны лад жыцця і шчасце. Але з-за постацяў намаляваных баброў купюра стала другой па мемнасці, бо людзі ўмела спалучалі іх з купюрамі рысяў.
Увогуле грошы «жывёльнай» серыі атрымаліся найбольш яркімі ў дачыненні да колераў, у іх выкарыстоўваліся насычаныя і досыць складаныя спалучэнні. Зрэшты, такое каляровае рашэнне, маленькі папер з-за эканоміі пры друку і ўсё гэта ў спалучэнні з нізкай эканамічнай каштоўнасцю спараджала ўяўленне аб гэтых грошах як аб «фанціках».
Серыю маглі працягнуць, але сутыкнуліся з творчым крызісам
Хто мог быць магутней за зубра? А працягваць трэба было гэтак жа нейтральна. Таму вырашылі спыніцца на архітэктуры. На новай двухсотцы была змешчана мінская Прывакзальная плошча. Таму сярод беларусаў пачаць хадзіць жарт: «У беларускіх лясах водзіцца шмат звяроў. Ад вавёркі да вакзала».
Ніжэй – сотка і двухсотка, якія былі надрукаваныя. А самая апошняя – эскіз, які не пайшоў у друк.
Фото: Kp.by, 25.by.