«Мы правалiлiся на Ракаўскай i апынулiся аж на Замкавай»

«Мы правалiлiся на Ракаўскай i апынулiся аж на Замкавай»
На экскурсiю гiсторыка Сяргея Харэўскага па Ракаўскім прадмесці прыйшло так шмат людзей, што здзiвiўся нават сам экскурсавод. Хаця прадмесце невялiчкае, амаль кожны будынак тут мае сваю загадкавую гісторыю. CityDog.by занатаваў самыя-самыя.

На экскурсiю гiсторыка Сяргея Харэўскага па Ракаўскім прадмесці прыйшло так шмат людзей, што здзiвiўся нават сам экскурсавод. Хаця прадмесце невялiчкае, амаль кожны будынак тут мае сваю загадкавую гісторыю. CityDog.by занатаваў самыя-самыя.

Часткі туалета Кацярыны

Пачалася экскурсія ад сабора Святых Пятра i Паўла – гэта найстарэйшы мураваны храм у Мінску. У 1611 годзе княгiня Аўдоцця Друцкая-Горская ахвяравала для яго пляц на вулiцы Юр’еўскай. У сваiм тастаменце княгiня напісала, што хоча, каб брацтвам святых Пятра i Паўла апекаваліся шляхціцы-кальвіністы Януш Радзiвiл, Ян Агiнскi ды Марцiн Валадковiч.

Такім, якім мы бачым храм сёння, ён быў і ў 1630 годзе. Праўда, вярнулі сённяшні выгляд падчас рэстаўрацыi 1979-1984 гг. Дарэчы, унутры будынка знайшлі падмуркi дзвюх вежаў, па якіх можна меркаваць, што тут мусiлi будаваць храм-крэпасць. Не дзіва: напрыклад, напрыканцы 9-месячнага стаяння ў Менску гетмана Мазепы казакі рабавалі храм. Але менчукі розных веравызнанняў выратавалі царкву.

Ці вось вам праявы мясцовага патрыятызму: у 1735 годзе п’яная шляхта прыляцела на конях і страляла па абразах храма. Драматычнасці гэтаму брутальнаму выпадку надае той факт, што на чале хеўры стаяў нейкi Адам Стацкевіч – прапрапраўнук аднаго з фундатараў храма.

Падчас рэстаўрацыi была надзея, што на храме атрымаецца аднавiць вонкавыя фрэскi. Іх ў старажытным Менску рабiлi па запазычанай з Балканаў традыцыі распісваць фасады цэркваў у выглядзе вынесенага вонкi iканастаса. Але пажары i пашкоджаннi амаль незваротна знiшчылi гэты жывапiс.

А гэта – інтэр;ерныя роспісы ў царкве. Фота К. Шастоўскага.

На момант далучэння да Расiйскай iмперыi гэта быў адзiны праваслаўны храм у Менску i Менскім павеце, а ў брацтве было ўсяго пяць манахаў. Імператрыца Кацярына, дазнаўшыся «про бедственное положение православных», надала храму званне сабора і падаравала «часть своего туалета» (што мелася на ўвазе, не ўдакладняецца), а таксама тры падсвечнікі.

Двухпавярховы будыначак за храмам злева i агароджа – гэта тое, што засталося ад храма 1870 года.

Пасля паўстання Калiноўскага губернатар Мураўёў-вешальнiк вырашыў дадаць сабору рускасцi, і храм набыў рысы яраслаўска-суздальскага дойлідства. У такiм выглядзе царква заставалася да Другой сусветнай вайны. З прыходам у горад нацыстаў у царкве аднавiліся службы і працягваліся да 1945 года.

У 1979 годзе пачалiся рэстаўрацыйныя работы. Дома побач яшчэ не было – першая секцыя з’явiлася толькi ў 1984 годзе. «Я яшчэ хадзiў мiма гэтага храма, страшнага, аблупленага, з адной вежай, але ж тады ён здаваўся проста гiганцкiм: вакол былi домiкi на адзiн-два паверхi, i далёка было вiдаць з узбярэжжа, з Верхняга горада, як узносiцца агромністая гэтая вежа».

 

Вуліца-прывід і невядомы касцёл

Ідзем угару, цяпер гэта прывiд былой Новафранцiшканскай вулачкі брукаваная сцежка да аркi. Сяргей пачынае распавядаць пра прыгоды францiшканскага манастыра.

Амаль на месцы, дзе заканчваецца сучасная лесвiца пад аркай, стаяў кармелiцкi кляштар, фундаваны ў 1703 годзе Тэадорам Ванькавічам. Дарэчы, два паверхi трохпавярховага будыначка, які можна бачыць i зараз (правы будынак на фота ўнізе) – гэта рэшткi колiшняга кармелiцкага кляштара. Адзiн з найстарэйшых будынкаў, якiя захавалiся ў сучасным Мінску, – ён стаіць тут з 1765 года.

У гэтым жа годзе пабудавалі вялікі прыгожы касцёл Маці Божай Шкаплернай. Позняе барока, мудрагелiсты франтон, 9 алтароў, крыпта. Але цягам XVIII стагоддзя яго нават не паспелi атынкаваць, а тым часам само брацтва кармелiтаў выгналі з Менску i ўвогуле з Расійскай iмперыi. Кляштар з касцёлам перадалі францiшканам. Самi францiшканы, якiя на той час сядзелi на вулiцы Францiшканскай (цяпер – Ленiна), пераехалi сюды. Іх драўляны касцёл перанеслі на Кальварыю. I ў вынiку гэтых пертурбацыяў вулiца стала звацца Новафранцiшканскай, а цяперашняя Ленiна – Старафранцiшканскай.

Напрыканцы 1960-х гадоў касцёл быў цалкам зруйнаваны.

Манмартр, падзямеллі і габрэйскі ЗАГС

Ідзем далей па вуліцы Ракаўскай. У 1970-я гады гэты раён быў своеасаблiвым мінскiм Манмартрам: тут было шмат майстэрняў мастакоў. Увогуле ў старых дамах захавалася шмат дэталяў: цiкавыя кафляныя печы, антыкварная мэбля, каваныя гаўбцы i брамы, якiя стваралi непаўторны малюнак вулiцы i асаблiвую атмасферу.

У Ракаўскiм прадмесцi здымалася шмат фiльмаў : «Руины стреляют в упор», «Освобождение», «Чужая бацькаўшчына».

Так, у ружовым дамку месцiлася майстэрня Міхася Раманюка, славутага мастацтвазнаўцы. А наступны, найстарэйшы на гэтай вулiцы будынак канца XVIII ст. пабудаваны габрэйскай грамадой для вяселляў – такi правобраз сучаснага ЗАГСа (жоўценькі дом на фота ўнізе). У XX ст. там з’явiўся першы мінскi кiнатэатр. Другiм будынкам такога тыпу быў той, дзе зараз знаходзiцца рэстаран «Ракаўскi бровар». Апроч таго, з пачатку XX ст. і да 1924 г. у будынку «Ракаўскага бровару» змяшчалася габрэйская мужчынская духоўная школа.

Хлопцам наш экскурсавод, якi жыў тут i вучыўся ў школе №26, аблазiў усе склады, скляпеннi i дрывотнi, iх было досыць навокал: «Аднойчы правалiлiся праз макулатуру, заскладаваную тут, i апынулiся аж на Замкавай». Усе пагоркi, перапады рэльефу на Ракаўскiм прадмесцi, як кратовымi норамi, наскрозь парэзаны старымі скляпеннямi i падваламi.

Тайны хлебазавода

Напрыканцы XIX ст. гэты квартал амаль цалкам быў нежылым, тут месцiлiся розныя прадпрыемствы. Ажно 7 вытворчасцяў шпалераў! Прычым менскiя шпалеры лiчылiся найлепшымi ў Расійская iмперыi i атрымлiвалi медалi ў Берлiне, Празе, Варшаве.

У гэтай краме рамантавалi абутак, мусiць, гадоў сто таму. Харэўскi: «Я ўдзячны новым уласнiкам, якiя парупiлiся i ўсе ж такi аднавiлi яе».

Будынак хлебазавода стаў такiм толькi ў 20-я гады, з 1923 года тут пачалі вырабляць хлеб. «Там унiз iдуць два, а недзе i тры паверхi, там каласальныя падвалы, сутарэннi, гэткi горад у горадзе». Па ўсёй вулiцы аж да 80-х гадоў пахла драўляным дымам i хлебам….

Карычневы дом пад новым дахам – 1878 года: да рэвалюцыi там было духоўнае габрэйскае вучылiшча, дзе вывучалi Тору. А ў 1920-я гады там стварылi габрэйскi педагагiчны тэхнiкум – так званы «гехтытут». Да нядаўняга часу там на фасадзе захоўваліся каваныя кранштэйны з датай 1927 i лiтарамi ЯПТ. Усе хадзiлi i разважалi, што б гэта магло значыць.

На жаль, кажуць, што будынак хлебазавода ўжо прададзены iнвестару i пойдзе пад знос. Як i дзiцячая пляцоўка ў глыбiнi двароў, разам з двума даваеннымi дамкамi, якiя зусiм няблага захавалiся дагэтуль.

Старажытны крыж, Тора і флюгер

Сяргей звяртае нашу ўвагу на два будынкi на другiм баку вулiцы. Першы – вiдавочна стары цагляны: там захавалася мезуза – пенал пры ўваходзе ў габрэйскi дом, дзе месцiўся рукапiсны скрутак Торы. А насупраць – пабудаванае ў 1982 г. (яшчэ да перабудовы!) епархiяльнае ўпраўленне з саборам Святых Пакутнiкаў на першым паверсе i флюгерам са святым Георгiем.

Ва ўнутраным дворыку яшчэ адзiн цуд – каменны крыж, якi быў перанесены сюды з пагосту Васкрасенскай царквы. Сама царква, на жаль, не захавалася, i нават ейнага следу на картах дакладна не пазначана. Пра тое, што яна стаяла тут, недалёка ад скрыжавання Ракаўскай i Замкавай вулiц, стала вядома з трох старых планаў горада.

Архiтэктурныя забаўкi

Далей па Ракаўскай можна пабачыць, як выкручвалiся менчукi з нагоды дарагавiзны зямлi. Невялiчкi жоўценькi дом, калi прыглядзецца, мае пяць кутоў: трэба было i дом паставiць, i пажарную бяспеку захаваць. Наступны чатырохпавярховы – адзiн з першых жылых дамоў, пабудаваных ў 20-х гг. XX ст.

З пляцоўкi за iм добра вiдаць дзiўны шэра-чорны будынак, якi прызначаўся iракскаму пасольству. Сяргей Харэўскi зазначае, што пры будаўнiцтве былi вiдаць два цi тры паверхi, якiя сыходзiлi пад зямлю. «Хто там зараз – нiхто не ведае…»

Натоўп iдзе да кiнатэатра «Беларусь» да 60-х гадоў тут быў Юбiлейны кiрмаш. А зараз стаiць першы мінскi хмарачос. Як яго толькi не называлi! I «флакон», i «треуголка»! Будынак, якi спраектаваў Пётр Кракалёў, мае 102 метры ў вышыню, i паколькi стаiць на адным з самых высокiх месцаў Мінска, наўрад цi хутка страцiць свой статус самага высокага будынка горада. Архiтэктар задумваў наверсе публiчную аглядальную пляцоўку, аднак зараз на верхнiх паверхах арэндуе памяшканнi прадстаўнiцтва Краснадарскага краю, i доступу няма. А шкада: вiдарыс цудоўны, бачны ўвесь горад!

Гэтае месца – самы цэнтр мінскага гета, пра што нагадвае мемарыяльны знак на рагу сквера. Ракаўскае прадмесце заканчваецца вулiцай Сухой (гэта было самае высокае і сухое месца ва ўсiм горадзе) i габрэйскiмi могiлкамi, куды ў час вайны нацысты звозiлi хаваць габрэйскiх дзяцей з усёй Еўропы. Браму гэтых старажытных могiлак зруйнавалi толькi ў 1950-я. На шчасце, 20 год таму пытанне мемарыялiзацыi было ўзнятае, i нямецкiя габрэi, чые родныя былi закатаваныя тут, змаглi паставiць памятныя знакi.

Адсюль, з краю горада, пачыналася Кальварыйская дарога, абсаджаная прысадамi з бярозы, якую цудоўна апiсваў Павел Шпiлеўскi.

Фота Аляксей Літвінка, oldmensk.net, radzima.org.

 

Еще по этой теме:
Первые фото с «Феста экскурсоводов»: стеклянная архитектура 1960-х
Мінск, 1911: рэпартаж са скандальнай выставы (фота)
Найлепшыя кнігі з карцінкамі пра Мінск
поделиться