Автор нашумевшего спектакля рассуждает о мове, русских зрителях и неадекватных продавцах на Комаровке

Завтра вечером в «Арт-Сядзібе» можно будет посмотреть наделавший много шума в Минске и Москве спектакль «Бі-Лінгвы». В двух словах: спектакль о том, как живут белорусы в формате раздвоения языковой личности. Мы встретились с автором проекта Андреем Савченко, чтобы поговорить о беларускай мове, о самом спектакле и о том, как обычный человек может начать говорить на родном языке. По просьбе режиссера мы сохранили в оригинале язык общения журналиста с героем.

 «МАСКОЎСКІЯ ЖУРНАЛІСТЫ ПРЫПІСАЛІ НАМ МАЙДАН»

– Показ постановки «Бі-Лінгвы» на театральном форуме «Золотая маска» в Москве привел к бурной дискуссии. А газета «Московский комсомолец» даже назвала постановку скандальной. Расскажите, что там на самом деле произошло.

– Для нас запрашэнне ў Маскву ўвогуле было нечаканасцю. Я думаў: «Ну, навошта ім гэта? Мы ж крытыкуем уплыў рускай мовы на Беларусь, навошта нас запрашаць?» Але арганізатары свядома нас запрасілі.

Нас папрасілі зрабіць пераклад п’есы на рускую. Цягам спектакля была прыемная цішыня і такое чаканне – асабліва калі мы гаварылі пра расейцаў. І потым мае маскоўскія калегі, тэатральныя выкладчыкі, сказалі, што ім было важна пачуць, што пра іх думаюць.

Другая частка спектакля – гэта размова з гледачамі. Але тут мадэратар неяк не туды павёў размову – у выніку аўдыторыя прасіла забраць у яго мікрафон. На спектаклі былі людзі, якія пачалі павучаць, як трэба любіць Беларусь, маўляў, «хіба ў вас там праблемы?!» Напрыклад, была жанчына, якая сказала: «Я давно не была в Белоруссии, но мои знакомые видели, что у вас там много надписей по-белорусски».

– То есть было обсуждение, а не скандал?

– Было горача, але скандалу не было. Былі людзі, якія адчуваюць розныя хваляванні ў сувязі з сітуацыяй ва Ўкраіне – таму наш спектакль для іх больш востра гучыць. Былі людзі, якім проста было важна выказацца. Я стараўся не даваць каментары, але акцёры не вытрымалі і спрабавалі абараняцца. А журналісты раздулі гэту гісторыю, прыпісалі нам Майдан. Пры чым тут Майдан? Хаця цяпер ён пры ўсім...

«ПРАДАВАЧКА НЕ ЗАХАЦЕЛА РАЗУМЕЦЬ НАЗВЫ КАНСЕРВАЎ ПА-БЕЛАРУСКУ»

– А вы сами всегда разговаривали по-белорусски?

– Не, гэта быў арганічны працэс пераходу, які адбыўся 7 гадоў таму, – гэта і ёсць тыя самыя ўнутраныя працэсы, якія патрабуюць асэнсавання для аўтара. Я спытаў сябе, хто я такі. Паездзіў па свеце і пабачыў, што ў кожнага народа ёсць, груба кажучы, нацыянальная самасвядомасць. І я падумаў: а чым я адрозніваюся, чаму ў мяне няма роднай мовы і я выкарыстоўваю тую, якая з’яўляецца мэйнстрымам? Я паступова пачаў ужываць мову ў жыцці і на працы.

– И все же прошло уже 7 лет, а постановка появилась только сейчас.

– Быў адзін эпізод, які мяне трошкі пашкамутаў. Я прыйшоў на Камароўскі рынак набыць кансервы для сваіх катоў па просьбе жонкі. Адстаяў чаргу ля латка Аршанскага мясакамбіната, падышоў да дамы, якая іх прадавала, – а яна не захацела разумець назвы кансерваў, якія я агучваў па-беларуску. Для мяне гэта было нечакана. Яшчэ больш нечаканым было тое, што ўся чарга, якая там стаяла, заняла бок гэтай дамы.

Памятаю, што я быў раз’юшаны гэтай несправядлівасцю – я ў сваёй краіне не магу размаўляць па-беларуску, мяне прымушаюць перайсці на рускую! Я стрымаўся, але яшчэ некалькі гадзін мяне патрэсвала. Гэта быў такі імпульс: «Чакай, з гэтым трэба нешта рабіць».

– Помогло ли вам создание «Бі-Лінгваў»?

– Так, п'еса дазволіла памяняць стаўленне – цяпер вывесці мяне з раўнавагі нерэальна. У падобных да Камароўкі сітуацыях я жартую ці іранізую. Калі хтосьці не разумее, я спрабую патлумачыць. Але калі ў чалавека зусім блок на маю беларускую мову, то я не буду агрэсіўна ставіцца да яго. Мне падаецца, трэба даваць прыклад; людзі, якія размаўляюць на мове, мусяць рэагаваць больш адэкватна, разумна і нават гнутка.

«ВЁСКА ПЕРАСТАЛА БЫЦЬ КРЫНІЦАЙ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ»

– На ваш взгляд, ситуация с белорусским языком улучшается?

– Маленькія крокі наперад ёсць: з’яўляюцца моўныя курсы, на іх ёсць попыт – вельмі класна, што моладзь цікавіцца мовай. Нават калі параўноўваць гэта з сітуацыяй двухгадовай даўнасці, нешта змянілася – і, мне падаецца, стала больш надзеі. А асноўныя праблемы – гэта звычка, 200-гадовая гісторыя, праблема беларускамоўных класаў, моўная палітыка дзяржавы, тое, што банкаўская и многія іншыя сістэмы ў Беларусі існуюць па-руску.

– Как вы думаете, какие могут быть пути выхода или решения этих проблем?

– Я бачу выйсце толькі ў тым, што чалавек сам сабе задасць пытанне і сам на яго адкажа. Беларуская мова зараз – мова для людзей, якія займаюцца сваёй свядомасцю, не жывуць як жывецца, а спрабуюць сябе ідэнтыфікаваць. Час пакажа, што будзе. Але відавочна, што гэта мова не мёртвая. І калі яна ўжо такое перажыла і зараз усё ж такі назіраецца пэўнае адраджэнне, то знішчыць яе можна толькі калі знішчыць людзей-носьбітаў.

Цікава, што раней крыніцай мовы была вёска. Я сам наталяў смагу мовы ў вёсцы, бо ні ў сям'і, ні ў школе гэтага не было. А цяпер на вёску няма надзеі – вёска перастала быць крыніцай беларускай мовы, усё ператвараецца ў аграгарадкі. Канешне, ёсць і там людзі, якія захоўваюць мову, але гэта не масава. Раней беларуская мова захоўвалася на вёсцы, бо туды не дабіраліся інструменты ўлады і ідэалогіі. А цяпер…

– Что ждет зрителей, которые придут на постановку «Бі-Лінгвы»?

– Мы будзем гаварыць з тымі, хто дойдзе і знойдзе для сябе прычыны прыйсці. Будзем спрабаваць рабіць гэта шчыра, гаварыць пра тое, што нас хвалюе і што нам хочацца, каб памянялася, – але не без гумару. Гэта такая размова па душах; размова, калі ўсе размовы ўжо скончваюцца і людзі проста глядзяць у вочы адзін аднаму.

Пасля ў нас будзе абмеркаванне – мы асцярожна і этычна да гэтага ставімся, але гісторыі, якія распавядаюць гледачы пасля спектакля, могуць спакойна стаць часткай наступнага спектакля. Тэкст жывы – ён змяняецца ад спектакля да спектакля.

Спектакль «Бі-Лінгвы, ці Кураня з сэрцам» дают завтра в пространстве «ЦЭХ» (ул. Октябрьская, 16), начало в 19:00. Режиссер Андрей Савченко, музыка PortMone, в ролях: Роман Подоляко, Юлия Кадушкевич, Иван Потапов, Елена Сидорова, Дмитрий Тумас, Алесь Самоховец. Билеты можно купить в Купаловском театре, в театральных кассах и на kvitki.by.