У рубрыцы «А мы змаглі» расказваем пра беларусаў, якія паехалі за мяжу, уладкаваліся – і дзеляцца досведам пра тое, як іх прафесійная сфера там працуе.
Сёння знаёмімся з Ігарам, які працуе у вялікай адукацыйнай кампаніі і распавёў нам, як уладкавацца ў Англіі, што ёсць у беларускай бібліятэцы ў Лондане і якія бібліятэкі будуюць у Паўднёвай Карэі.
Як усё пачыналася: «Я апынаюся ў Брытаніі і разумею, што мне не трэба пакутаваць. Гаворка ідзе пра сэксуальную арыентацыю»
– Пачнем з гісторыі твайго жыцця, з гісторыі гэтага пераезду.
– У Брытаніі я ўжо 22 гады. Сваю першую ўніверсітэтскую адукацыю атрымаў у Беларусі, там я вучыў гісторыю, потым тут – багаслоўе, інфармацыйны і бібліятэчны менеджмент.
Спачатку я не збіраўся заставацца. Я рамантычны чалавек, у мяне былі гэтыя думкі, што трэба вяртацца на бацькаўшчыну, ахвяраваць сабой. Але жыццё вельмі хутка перамянілася, калі я зразумеў, што можна жыць інакш. Гаворка ідзе пра сэксуальную арыентацыю – я апынаюся ў Брытаніі і разумею, што мне не трэба пакутаваць.
Таксама быў прафесійны момант: у Брытаніі прасцей зрабіць кар’еру з маёй адукацыі. Калі трэба было вырашаць, падаваць дакументы на рэзідэнцыю ці не, маці паслухала гэта ўсё і кажа: «Слухай, калі ты будзеш бібліятэкарам у Брытаніі, ты заўсёды зможаш прыехаць у Беларусь. А вось будзеш ты бібліятэкарам у Беларусі, ты калі-небудзь у Брытанію паедзеш?»
Хрысціянскія ЛГБТ рэкалекцыі ў абацтве Бакфаст.
– На беларускай мове ты пачаў размаўляць яшчэ ў Беларусі?
– Дзіцём я пачынаў чытаць і па-беларуску, і па-руску. Мне маці выпісвала “Вясёлку” і “Весёлые картинки”, а потым я чытаў “Знамя юности”, і ў бабулі ў Расонах – раёнку “Ленінскім шляхам”. У трэці клас я пайшоў у Мінску, і толькі там пачаліся заняткі па беларускай мове – да таго моманту самой канцэпцыіі беларускай мовы ў мяне не існавала ў галаве.
А потым была перабудова, БНФ, Адраджэнне, мітынгі на плошчы Леніна. Я пачаў хадзіць. Вельмі хуценька пачаў размаўляць, ва ўніверсітэт пайшоў на беларускамоўнае аддзяленне гістфака. З усіх 50 чалавек на гістфаку на беларускамоўным аддзяленні нас было толькі двое, хто размаўляў па-беларуску. Так што я беларускамоўны ўжо трыццаць гадоў.
Пра вучобу – на гістфаку БДУ і ў Англіі: «Тут нас за дарослых прымалі»
– Калі прыйшоў ва ўніверсітэт тут – я прыфігеў, наколькі лёгка вучыцца. У Беларусі мы вучыліся шэсць дзён на тыдзень, па сем гадзінаў заняткаў, а пасля яшчэ ў бібліятэку рыхтавацца да семінараў. Чаго толькі не было – і ўводзіны ў псіхалогію, і пятае і дзясятае, і фізкультура, і замежная мова.
І раптам трапляеш у брытанскі ўніверсітэт – тры з паловай дні заняткаў на тыдзень, ад трох да пяці гадзін на дзень. Але на кожную гадзіну заняткаў ты павінен прынамсі дзве гадзіны адзаймацца самастойна, каб паспець з прадметам. Калі ўсё скласці, то будзе праца на поўную стаўку. Але было лёгка – ты вельмі сфакусаваны на тым, што вучыш.
Ну, і стаўленне – тут нас за дарослых прымалі. Размаўлялі як з дарослымі. А першае, што я памятаю з гістфака: нас сабралі ў актавай залі, мы такія прыгожыя падлеткі, выйшлі са школы, здалі гэтыя іспыты. Мы здолелі! Мы дасягнулі! Супер!
А намеснік дэкана: «Вы толькі не думайце, што вы студэнты ўжо. Вы – "успешно поступившие абитуриенты". Пакуль вы не сдалі сваю першую сесію, вы ніхто тут». Гэта першае, што нам сказалі.
У БССР гэта прымаеш за дадзенасць, а потым апынаешся ў сітуацыі, дзе стаўленне да цябе іншае, – і разнявольваешся. Дакладчыку можна давяраць, сістэме можна давяраць, установе можна давяраць – нііхто цябе не спрабуе падлаўліваць.
У Мінску я пастаянна азіраўся. Цяпер прыгадваю і думаю: дзякуй богу, што атрымалася так жыць, дзе няма гэтай пагрозы кожны дзень.
Мне спадабалася вучыцца, я з задавальненнем пайшоў на магістэрку. Ужо ў іншым універсітэце – Лафбара ў Цэнтральнай Англіі, у той час гэта была найлепшая бібліятэкарская школа ў Англіі.
Першая праца: «Я праседзеў там сем гадоў, бо атрымалася пайсці на павышэнне»
– Раскажы пра біблятэкі, у каторых ты працаваў.
– Я працаваў толькі ў дзвюх, лянуюся скокаць з аднаго месца працы на другое. Але гэта нядобрая практыка – звычайна кажуць, што на першай працы больш за год-два сядзець не варта. Я праседзеў сем гадоў, бо атрымалася пайсці на павышэнне.
Гэта быў коледж – як наша ПТВ, толькі вялікае. Прыкладныя прадметы – дагляд за старымі ці за малымі, слесары, механікі, цырульнікі, турызм і так далей. Але вось што сапраўды там было цікава – тады я ўпершыню сутыкнуўся з сітуацыяй, што пайсці ва ўніверсітэт – не значыць, што ў гэты ўніверсітэт трэба паехаць.
Сам коледж не можа даваць універсітэтскую ступень, але яны ўваходзяць у партнёрства з універсітэтам. Той забяспечвае праграму і кантралюе якасць выкладання, а коледж ужо адказвае за ўсю механіку. Такіх студэнтаў можа было 50, можа, 100 на год. Ім не трэба перабірацца ў іншы горад, пераязджаць на вучобу – бо гэта не кожны можа сабе дазволіць.
Пасля фінансавага крызіса ў 2008 урад пачаў скарачаць фінансаванне ўсяго, што толькі магчыма. Гэта была бюджэтная арганізацыя і трэба было ўцякаць адтуль. Я вельмі не хацеў, я быў ўладкаваўся ў Цэнтральнай Англіі.
Наступнае працоўнае месца: «Мы вучым студэнтаў універсітэтаў, у якіх ёсць патэнцыял функцыянаваць далей за ўласныя сцены»
– Але дзякуй богу, атрымалася знайсці працу ў Лондане. Прычым такую працу, пра якую я бы і не думаў.
Сам я, напэўна, па поглядах сваіх сацыяліст – не хацеў працаваць у прыватным сектары. Але была цікавая праца менавіта ў прыватнай кампаніі. Я падаўся і атрымаў яе – з-за прафесійнай адукацыі і таго досьведу ва ўніверсітэце ў нестандартнай сітуацыі.
Мы – самая вялікая адукацыйная кампанія ў Брытаніі, спачатку спецыялізаваліся выключна на кароткіх і дарагушчых прафесійных курсах. Бізнес у вышэйшай адукацыі падключылі 12 гадоў таму, пачаўшы з двух класаў на адным паверсе будынка. Гэта не ўніверсітэт, але мы вучым студэнтаў з шасці ці сямі ўніверсітэтаў, у якіх ёсць патэнцыял функцыянаваць далей за ўласныя сцены.
Скажам, адзін з нашых партнёраў – ірландскі універсітэт: праграмы цікавыя, якасць адукацыіі добрая, але студэнты не хочуць ехаць у Паўночную Ірландыю. Для падлеткаў пайсці ва ўніверсітэт – гэта вырвацца ад сям’і. Яны хочуць у Лондан таму, што гэта адзін з цэнтраў Зямлі. Адзін раз на ўсё жыццё маеш шанц атрымаць такі досвед.
У нас вельмі шмат студэнтаў з параўнальна бедных краін. Бацькі прадаюць зямлю, бізнесы, каб адправіць аднаго свайго дзіцёнка адвучыцца. Хаця ёсць і такія студэнты, хто на сваіх люксавых машынах у Цэнтральным Лондане плоцяць шалёныя грошы за кожныя 20 хвілінаў паркоўкі. Але гэта не большасць.
Як функцыянуе бібліятэка: «90% бюджэта ідзе на электронныя выданні, толькі 10% – на звычайныя кнігі»
– А як там справы ў бібліятэках у плане тэхналогій?
– Зараз гэтая сітуацыя з ковідам – я ўжо год не быў у маіх бібліятэках. У прынцыпе, урад дазваляе адкрыцца, але кампанія вырашыла, што няма прычын гэта рабіць, калі мы вучым студэнтаў на адлегласці. І вось аказалася, што ўсе гэтыя грошы, што мы ўбухалі некалі ў папяровыя кнігі, цяпер сядзяць там, за зачыненымі дзвярыма. А нам трэба ўсё электроннае.
Бюджэт універсітэта бібліятэкі – два мільёны фунтаў, і 90% ідзе на электронныя выданні, толькі 10% на кнігі. Гэта рэальная сітуацыя: самыя каштоўныя і дарагія рэсурсы – лічбавыя. Розныя базы дадзеных, электронныя кнігі, усё такое.
Праз месяцы тры, можа, мы адкрыем зноў бібліятэку, але бібліятэчны сэрвіс ужо не будзе такі, як раней. Напрыклад, да ковіду я не прыкладаў намаганняў, каб рабіць кансультацыі праз інтэрнэт. Але ж навошта мне прасіць прыйсці студэнтаў да мяне ў бібліятэку, калі я спакойна магу з хаты з імі паразмаўляць пра тое, што яны даследуюць.
– Так, “карона” падштурхнула тэхналогіі!
– Пакуль я не пачаў працаваць у адукацыі, я не разумеў, наколькі гэта цікавая прафесія і адрозная ад таго, што кабета сядзіць і штампуе кніжкі. Сёння я цэлы дзень выдаткаваў, каб распрацаваць алгарытмы доступу для студэнтаў, якія маюць складанасці са зрокам.
Па брытанскіх законах, усім грамадзянам, якія маюць пэўныя складанасці з навучаннем – слабы зрок, дыслексія, фізічныя цяжкасці, – біблятэкі абавязаны даць доступ да адаптаваных рэсурсаў. Камусьці падыдзе праграмнае абсталяванне, якое будзе чытаць ім голасам, камусьці трэба Брайль – ёсць розныя варыянты. І адначасова ўрад абавязвае выдаўцоў забяспечваць бібліятэкі такімі варыянтамі выданняў.
Сёння я глядзеў, якія ёсць патрэбы і магчымасці, як мы іх можам задаволіць, якія каманды будуць уцягнутыя, хто будзе адказваць за прыняцце рашэнняў, хто створыць аккаўнт, падключыць кнігі адпаведна праграме, хто будзе дапамагаць. Бібліятэкар займаецца тым, што мне ў галаву б раней не прыйшло!
Учора я вёў перамовы з агрэгатарам электронных кніг. Вельмі цікавая і кампанія і праграмнае абсталяванне, але мне не падабаюцца кошты – выціскаюць з нас апошнюю крывінку. І сёння раптам іхні канкурэнт адазваўся! За месяц падрыхтую ўсю інфармацыю, колькі нам чаго трэба на цэлы год, і зробім тэндар... Такая бібліятэкарская праца мне падабаецца!
– Як будзе развівацца кніжная і бібліятэкарская справа, як ты думаеш?
– Кнігі не прападуць. Але тое, як мы карыстаемся, за якія кнігі мы гатовыя выкласці грошы, – гэта мяняецца і будзе мяняцца. Бібліятэкі нікуды не знікнуць, бо даюць больш аддачы грамадству, чым каштуе іх утрыманне.
У Паўднёвай Карэі рабілі нацыянальнае даследаванне эканамічнай эфектыўнасці бібліятэк. Палічылі, што на кожны ўкладзены даляр яны атрымліваюць пяць даляраў назад у сваю эканоміку, – і пачалі развіваць грамадскія бібліятэкі.
Я калі быў у Сеўле, хадзіў у іх муніцыпальную бібліятэку. Ну, гэта палац – проста фантастычна! Там ёсць мультымедыя самыя розныя – залі, куды можаш пайсці сам ці з групай людзей і штосьці паглядзець, проста прастора для тусовак, месцы, каб вучыцца самастойна.
Апарат для дызенфікацыі кніжак. Гэта было 6 гадоў таму, задоўга да ковіда. У іх у любой кавярні такія шафы ёсць для шклянак і лыжак-відэльцаў. А ў бібліятэках – дызенфікуеш кніжкі.
Вы ведалі? У Лондане ёсць шыкоўная беларуская бібліятэка
– Яна стваралася як навуковая бібліятэка, не для публікі. Cёлета спаўняецца пяцьдзесят гадоў. Большасьць стваральнікаў – святары: айцец Гарошка, біскуп Сіповіч, айцец Аляксандар Надсан, – склалі разам сваеі асабістыя бібліятэкі.
У 1960-я гады у Марыян Хаўзе (гэта цэнтр беларускай каталіцкай місіі) вакол калекцыі пачало круціцца шмат людзей – розныя студэнты, выкладчыкі. І святары рашылі, што трэба штосьці рабіць. Купілі асобны будынак праз дарогу – так у 1971 годзе адкрылася Бібліятэка і музей імя Францішка Скарыны.
Пасля Другой сусьветнай вайны мільёны людзей з Усходняй Еўропы ехалі ў Заходнюю – з рушнікамі-вышыванкамі, з кніжкамі, іконамі. Потым пачыналі бедаваць і прадаваць гэта ўсё – неверагодныя беларускія кніжкі пачалі з’яўляцца ў букіністаў у Нямеччыне, Францыі, Галандыі. І вось гэтыя святары ездзілі па ўсёй Еўропе, скуплялі дзе толькі можна, клянчылі ў сваіх жа беларусаў па знаёмстве. Шмат чаго наклянчылі.
Адзін дзядзька тут у Лондане калекцыянаваў мапы. На старасці прынёс гэты стос у бібліятэку: «Хоць і не люблю я вас, каталікоў, але трымайце – беларусы ж». І аказалася, што Скарынаўка валодае адной з найлепшых калекцый мапаў пра Беларусь у Брытаніі. Лепшая хіба толькі ў Брытанскай бібліятэцы.
Бібліятэка прыцягвала даследчыкаў. Прафесар Арнольд Макмілін, ён ужо на пенсіі, напісаў як мінімум шэсць кніг па гісторыі беларускай літаратуры. Ён з нуля стварыў беларускае літаратуразнаўства ў англамоўным свеце тут, пры Скарынаўцы.
Вера Рыч – перакладчыца, журналістка. Пра яе можна смела камедыю пісаць – яна была неверагодны character. Пахавана тут у Лондане ў беларускай царкве. У 1971 яна выдала першую і дагэтуль найлепшую анталогію беларускай паэзіі, перакладзенай на ангельскую мову – Like Water, Like Fire.
Яна васемнаццаць гадоў рабіла пераклад – гэтай кніжкі не было б без беларускага асяродка ў Лондане. Я думаю, яе штурхалі вельмі моцна беларусы: ну давай ужо, заканчвай. Але таксама і дапамагалі ёй.
Часам у Лондан траплялі беларускія манускрыпты – «самвыдаты». І тут выдавалі тое, што ў Беларусі не магло выйсці: Аляксей Каўка, беларус у Маскве, напісаў “Письмо русскому другу” – выдадзена ў Лондане у 1979. Ён тлумачыць, наколькі шкодная гэтая культурная і моўная палітыка Савецкага Саюза ў дачыненні да Беларусі. Калі б дазналіся, хто напісаў, яго б пасадзілі адразу.
Бібліятэка ў апошнія гады больш актыўная, чым была ў апошнія дзесяцігоддзі. Яна аднаходзіць сваю ідэнтычнасць. Ёсць магчымасьць для даследчыкаў прыяжджаць і жыць тут, ёсць кніжны клуб, а яшчэ людзі прыходзяць паглядзець на беларускую царкву праз дарогу – самая прыгожая, адзіная ў Лондане драўляная царква.
Перадрук матэрыялаў CityDog.by магчымы толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі. Падрабязнасці тут.
Фота: з уласнага архіва героя.
